Jak rozwodzić się w Polsce jako obywatel Ukrainy – koszty i dokumenty

Ciekawostki, Ukraina
10 marca 2023, 08:20
Data aktualizacji: 12 grudnia 2025, 16:00

Podziel się Facebook X / Twitter Telegram

Komentarze 0

Source: Vista Create

Rozwód w Polsce dla Ukraińców ma swoje prawne uwarunkowania, o których warto wiedzieć z wyprzedzeniem. W artykule wyjaśniono, jak przebiega rozwiązanie małżeństwa obywateli Ukrainy w Polsce, jakie różnice występują w przypadku małżeństw zawartych w Ukrainie i w Polsce, czy potrzebna jest transkrypcja aktów stanu cywilnego oraz jak ustalana jest jurysdykcja międzynarodowa. Omówiono również procedurę sądową, koszty, wpływ statusu ochrony czasowej oraz zasady wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych.

Spis treści

Jaki sąd rozpatruje rozwód Ukraińców w Polsce

Pierwszą i fundamentalną kwestią w każdym transgranicznym procesie rozwodowym jest ustalenie właściwości sądu (jurysdykcji). Dla Ukraińców w Polsce odpowiedź na pytanie „Czy polski sąd może nas rozwieść?” nie jest oczywista i zależy od szeregu czynników, w tym obywatelstwa, miejsca zamieszkania (domicylu) i charakteru pobytu.

Jakie normy prawne mają zastosowanie przy rozwodzie

Podstawa prawna do ustalenia jurysdykcji w relacjach polsko-ukraińskich opiera się na współdziałaniu trzech poziomów regulacji:

Umowa dwustronna z 1993 roku: Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych, podpisana w Kijowie 24 maja 1993 roku.¹
Prawo Unii Europejskiej: Rozporządzenie Rady (UE) 2019/1111 (Bruksela II ter), regulujące kwestie jurysdykcji w sprawach małżeńskich.²
Prawo krajowe: Kodeks postępowania cywilnego (KPC).

Zgodnie z zasadą prawa międzynarodowego (art. 91 Konstytucji RP), postanowienia Umowy z 1993 roku mają pierwszeństwo przed ustawodawstwem krajowym, jednak interakcja z prawem UE tworzy pewne niuanse, zwłaszcza w kwestiach ustalania miejsca zamieszkania.

Kiedy działa Umowa między Polską a Ukrainą z 1993 roku

Artykuł 26 Umowy jest kamieniem węgielnym dla ustalenia sądu właściwego.

Ustanawia on jasne kryteria rozgraniczenia jurysdykcji:

Wspólne zamieszkanie w jednym kraju: Jeśli oboje małżonkowie są obywatelami Ukrainy i w momencie wniesienia pozwu zamieszkują na terytorium Polski, sądy polskie mają pełną kompetencję do rozpoznania sprawy o rozwód.¹ Jest to najczęstszy scenariusz dla uchodźców, którzy przenieśli się z całą rodziną.
Zamieszkanie w różnych krajach: Jeśli jeden małżonek mieszka w Polsce, a drugi w Ukrainie, sytuacja się komplikuje. Umowa przewiduje, że właściwy jest sąd tego państwa, na którego terytorium ma miejsce zamieszkania pozwany. Jednakże, jeśli powód mieszka w Polsce i ma tu „centrum interesów życiowych”, może próbować uzasadnić właściwość sądu polskiego, powołując się na normy prawa UE, które dopuszczają jurysdykcję alternatywną.²
Wyłączna kompetencja: Jeśli oboje małżonkowie zamieszkują w Ukrainie, sąd polski nie ma prawa rozpoznać sprawy, nawet jeśli jedno z nich przebywa w Polsce tymczasowo z krótką wizytą.

Warto zaznaczyć, że ustęp 5 artykułu 26 Umowy ustanawia zasadę perpetuatio fori w rozszerzonym sensie: sąd właściwy do orzekania w sprawie rozwodu jest automatycznie właściwy do rozstrzygania kwestii władzy rodzicielskiej i alimentów na małoletnie dzieci.¹ Zapobiega to rozdrobnieniu procesu, gdy rozwód odbywa się w jednym kraju, a spór o dzieci w innym.

👉 Przeczytaj także:
UKR do 2026: komu teraz będą przyznawać 800+ na nowych zasadach?

Nie czekaj, aż będzie za późno! Prezydent Polski podpisał ustawę zmieniającą warunki pobytu i wypłat. Przeanalizowaliśmy rozporządzenie – dowiedz się, co jest od Ciebie wymagane już teraz.

Zwykły pobyt (miejsce zamieszkania): jak jest ustalany w czasie wojny

Aby zrealizować prawo do rozwodu w Polsce, Ukraińcy muszą wykazać, że Polska stała się ich „zwykłym miejscem pobytu” (centrum życiowym). Polskie sądy, podążając za orzecznictwem TSUE, interpretują to pojęcie nie jako formalny meldunek (zameldowanie), ale jako faktyczne centrum interesów życiowych.

Dla obywateli Ukrainy posiadających status ochrony czasowej (PESEL UKR) pojawia się dylemat prawny: status ochrony „czasowej” zakłada zamiar powrotu, co teoretycznie stoi w sprzeczności z koncepcją stałego zamieszkania. Jednak praktyka sądowa lat 2023–2025 wykazuje elastyczne podejście.

Sądy uznają swoją właściwość, jeśli obywatel Ukrainy:

Mieszka w Polsce powyżej 6 miesięcy (lub 1 roku w zależności od konkretnych okoliczności zgodnie z Rozporządzeniem Bruksela II ter).²
Jest zatrudniony, dzieci uczęszczają do polskiej szkoły.
Brak jest bezpośrednich planów powrotu do strefy działań wojennych.

W ten sposób długotrwały pobyt uchodźców de facto przekształcił się w „zwykły pobyt”, otwierając dostęp do polskiego wymiaru sprawiedliwości.

Jakie prawo stosuje się przy rozwodzie w Polsce

Ustalenie, który sąd rozpatruje sprawę (Polska), nie oznacza, że sprawa będzie rozpatrywana według polskiego prawa. Jest to kwestia prawa właściwego (materialnego).

Podstawowe zasady dla małżeństw międzynarodowych

Polska jest stroną Rozporządzenia Rzym III, które wprowadza mechanizm wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodów. Daje to stronom unikalną możliwość wyboru prawa.⁴

Czy można wybrać prawo właściwe przy rozwodzie (optio juris)

Małżonkowie mogą zawrzeć porozumienie o wyborze prawa właściwego. Obywatele Ukrainy rozwodzący się w polskim sądzie mogą w formie pisemnej wybrać prawo ukraińskie jako właściwe.⁵

Zalety: Prawo ukraińskie (Kodeks Rodzinny Ukrainy) jest bardziej liberalne w kwestiach winy i terminów.
Wady: Polski sędzia będzie potrzebował oficjalnego tekstu ukraińskiej ustawy i ewentualnie opinii biegłego z zakresu prawa, co może wydłużyć proces.

Jakie prawo stosuje się, jeśli strony nie dokonały wyboru

Jeśli małżonkowie nie wybrali prawa, stosuje się artykuł 8 Rozporządzenia Rzym III, który buduje kaskadowy system powiązań:

Prawo państwa zwykłego pobytu małżonków w momencie zwrócenia się do sądu.
W przypadku jego braku – prawo państwa ostatniego zwykłego pobytu, jeśli jeden z małżonków nadal tam zamieszkuje.
W przypadku jego braku – prawo państwa ich wspólnego obywatelstwa.
Ostatecznie – prawo państwa sądu (lex fori).

Dla większości par ukraińskich mieszkających w Polsce domyślnie zastosowanie będzie miało polskie prawo materialne.³

Czym różni się rozwód według prawa polskiego i ukraińskiego

Zrozumienie różnic między systemami prawnymi jest kluczowe dla wyboru strategii procesowej.

Kryterium	Prawo polskie (KRiO)	Prawo ukraińskie (KRU)
Przesłanka rozwodu	Zupełny i trwały rozkład pożycia. Należy udowodnić zerwanie więzi duchowej, fizycznej i gospodarczej.	Przekonanie sądu, że dalsze wspólne życie jest sprzeczne z interesem małżonków lub dzieci. Podejście bardziej formalne.
Instytucja winy	Obowiązkowa (chyba że strony zgodnie wniosą o zaniechanie). Sąd ma obowiązek ustalić winnego rozpadu małżeństwa. Wpływa to na alimenty na małżonka.	Pojęcie winy istnieje, ale odgrywa mniejszą rolę. Główny nacisk na fakt rozpadu.
Procedura	Tylko sądowa. Nawet przy zgodzie stron wymagany jest wyrok sądu. Rozwód administracyjny jest niemożliwy.	Sądowa lub Administracyjna (RACS/USC). Możliwy rozwód przez urząd stanu cywilnego, jeśli nie ma dzieci i jest zgoda.
Terminy	Długie. Od 3 miesięcy do 2-3 lat w sprawach spornych. Obowiązkowe przesłuchanie.	Szybkie. Przez RACS – 1 miesiąc. Przez sąd – od 2 miesięcy.

👉 Przeczytaj także:
Bezpłatna pomoc prawna dla Ukraińców w Polsce — gdzie uzyskać i kto ma do niej prawo

Wielu Ukraińców do tej pory nie wie, że przysługuje im bezpłatna pomoc prawna. Zebraliśmy wszystkie adresy i telefony w jednym miejscu. Dowiedz się, gdzie się zwrócić, aby rozwiązać swoje problemy, nie wydając ani złotówki.

Dokumenty do rozwodu w Polsce: co należy przygotować

Przygotowanie dokumentów to najbardziej pracochłonny etap, na którym pojawia się najwięcej przeszkód biurokratycznych.

Czy potrzebna jest transkrypcja aktu małżeństwa

Kluczową kwestią sporną jest konieczność „transkrypcji” (umiejscowienia) ukraińskiego aktu małżeństwa w polskim rejestrze stanu cywilnego (Urząd Stanu Cywilnego – USC).

Podejście rygorystyczne: Większość polskich sądów wymaga przedłożenia odpisu zupełnego aktu małżeństwa z polskiego rejestru. Logika jest następująca: aby polski sąd mógł rozwiązać małżeństwo, musi ono „istnieć” w polskim porządku prawnym poprzez rejestrację.⁸
Podejście liberalne: Niektóre sądy, biorąc pod uwagę okoliczności wojenne i postanowienia konwencji międzynarodowych, mogą zaakceptować oryginał ukraińskiego świadectwa z tłumaczeniem przysięgłym. Jest to jednak wyjątek i zależy od uznania konkretnego sędziego.¹⁰
Rekomendacja eksperta: Zdecydowanie zaleca się przeprowadzenie procedury transkrypcji przed złożeniem pozwu. Eliminuje to ryzyko zwrotu pozwu i ułatwia późniejszą rejestrację rozwodu. Ponadto transkrypcja jest obowiązkowa, jeśli po rozwodzie osoba planuje zawrzeć nowy związek małżeński w Polsce lub UE.¹²

Jak przebiega procedura transkrypcji w Polsce

Złożenie wniosku: W dowolnym USC (np. w Warszawie przy ul. Chałubińskiego 8).⁸
Dokumenty: Oryginał ukraińskiego świadectwa + tłumaczenie przysięgłe.
Koszt: Opłata skarbowa 50 złotych.
Wynik: Otrzymanie polskiego aktu małżeństwa.

Wymogi dotyczące tłumaczenia dokumentów na język polski

Zgodnie z ustawą Prawo o ustroju sądów powszechnych, językiem urzędowym przed sądami jest polski. Wszystkie dokumenty sporządzone w języku obcym muszą zostać przetłumaczone.¹⁰

Tłumacz przysięgły: Tłumaczenie musi być wykonane wyłącznie przez tłumacza wpisanego na listę Ministerstwa Sprawiedliwości RP. Zwykłe tłumaczenia lub tłumaczenia ukraińskich notariuszy często nie są akceptowane przez sądy bez dodatkowej weryfikacji.¹¹
Zakres tłumaczenia: Tłumaczeniu podlegają akty małżeństwa, urodzenia dzieci, zaświadczenia o dochodach oraz wszelkie dowody na piśmie (korespondencja, umowy).

Apostille i legalizacja dokumentów: kiedy nie są wymagane

Zgodnie z art. 15 Umowy z 1993 r. między Polską a Ukrainą, dokumenty wydane przez właściwe organy jednej ze stron i opatrzone pieczęcią urzędową są uznawane na terytorium drugiej strony bez potrzeby jakiegokolwiek dodatkowego uwierzytelnienia.¹³

Znaczenie praktyczne: Ukraińcy nie muszą stawiać klauzuli apostille na swoich dokumentach (akty małżeństwa, urodzenia), aby użyć ich w polskim sądzie. Jest to znaczna oszczędność czasu i pieniędzy w porównaniu z obywatelami innych krajów (np. USA czy Niemiec). Wystarczy oryginał i tłumaczenie przysięgłe.

👉 Przeczytaj także:
Sekretne promocje w Biedronce: nie wszyscy je dostają! Prosta rejestracja karty Moja Biedronka (Instrukcja)

Dlaczego niektóre produkty przy kasie są nabijane taniej? Mają coś, czego Ty nie masz! Wyjaśniamy, jak w 5 minut zdobyć kartę Moja Biedronka i wreszcie przestać tracić pieniądze na każdych zakupach.

Jak przebiega procedura rozwodowa w Polsce

Proces rozwodowy w polskim sądzie jest ściśle sformalizowany. Poniżej przedstawiono instrukcję krok po kroku.

Jak poprawnie złożyć pozew o rozwód w polskim sądzie

Pozew składa się do Sądu Okręgowego, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania (jeśli choć jedno z nich nadal tam przebywa).

Wymogi formalne: Pozew musi zawierać oznaczenie sądu, stron (z numerami PESEL), jasne żądanie (rozwód z orzekaniem o winie/bez orzekania o winie), uzasadnienie rozpadu małżeństwa oraz listę dowodów.
Odpisy: Pozew składa się w 2 egzemplarzach (dla sądu i dla pozwanego). Jeśli są dzieci – może być wymagany odpis dla prokuratora (w rzadkich przypadkach).
Opłata: Do pozwu należy dołączyć potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej (600 złotych).¹⁴

Mediacja przy rozwodzie: czy jest obowiązkowa

Polskie sądy mają obowiązek dążyć do pojednania stron. Jeśli sędzia widzi szansę na utrzymanie rodziny, sprawa może zostać skierowana do mediacji.

Dobrowolność: Strony mogą odmówić, ale udział w mediacji często jest postrzegany jako przejaw dobrej woli.
Koszt: 150–450 złotych.¹⁴
Wynik: Jeśli mediacja zakończy się sukcesem w zakresie warunków rozwodu (dzieci, majątek), przyspiesza to proces.

Rozprawy sądowe w sprawie o rozwód

W przeciwieństwie do Ukrainy, rozwód zaoczny lub „przez pocztę” jest w Polsce praktycznie niemożliwy bez co najmniej jednej rozprawy.

Osobiste stawiennictwo: Powód ma obowiązek osobiście potwierdzić rozpad pożycia małżeńskiego. W wyjątkowych przypadkach (choroba, pobyt za granicą) sąd może zezwolić na przesłuchanie w miejscu pobytu lub zdalnie.
Rozprawy zdalne (Online): W okresie popandemicznym i w warunkach wojennych sądy często przeprowadzają rozprawy online (przez MS Teams lub Jitsi). Jest to ratunek dla pozwanych przebywających na Ukrainie, gdyż pozwala na udział w procesie bez przekraczania granicy.⁷
Świadkowie: W sprawach „z orzekaniem o winie” przesłuchanie świadków jest obowiązkowe w celu udowodnienia zdrady, przemocy lub porzucenia rodziny.

Rola OZSS przy rozwodzie, jeśli są dzieci

Jeśli para posiada małoletnie dzieci, sąd ma obowiązek upewnić się, że rozwód nie zaszkodzi ich dobru.

Diagnostyka: Sąd może skierować rodzinę do Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów (OZSS). Psycholodzy i pedagodzy przeprowadzają rozmowy z rodzicami i dziećmi.
Wpływ: Opinia OZSS jest kluczowym dowodem przy ustalaniu miejsca zamieszkania dzieci i kontaktów z nimi.
Koszt: 500–1000 złotych, pokrywany przez strony.¹⁴

Skomplikowane i niestandardowe sytuacje przy rozwodzie

Rozwód w Polsce, jeśli małżeństwo zawarto na Ukrainie

To najczęstszy przypadek. Wymagana jest transkrypcja aktu lub tłumaczenie oryginału. Zastosowanie Umowy z 1993 roku i Rozporządzenia Bruksela II ter pozwala na przeprowadzenie procesu w całości w Polsce, o ile zachowany jest cenzus zamieszkania.

Co zrobić, jeśli drugi małżonek przebywa na Ukrainie

Jeśli jeden z małżonków pozostał na Ukrainie, pojawia się problem doręczenia wezwania sądowego.

Doręczenie przez sąd: Polski sąd przesyła dokumenty przez sąd ukraiński w ramach pomocy prawnej. Z powodu wojny terminy takiego doręczenia wydłużyły się do 6–12 miesięcy.
Kurator dla nieobecnego (Kurator dla nieznanego z miejsca pobytu): Jeśli miejsce pobytu pozwanego na Ukrainie jest nieznane (utrata kontaktu, strefa okupacji), powód może wnioskować o ustanowienie kuratora. Kurator (zazwyczaj prawnik) reprezentuje interesy nieobecnego małżonka, umożliwiając sądowi wydanie wyroku bez jego fizycznej obecności.¹⁵ Jest to ważne narzędzie zapobiegające „paraliżowi” procesu.

Jeśli pozew o rozwód złożono jednocześnie w dwóch krajach

Jeśli mąż złożył pozew na Ukrainie, a żona w Polsce, stosuje się zasadę lis pendens (zawisłości sporu). Sąd, do którego pozew wpłynął później, musi zawiesić postępowanie do czasu rozstrzygnięcia kwestii jurysdykcji przez sąd pierwszy. W kontekście wojny stwarza to ryzyko „wyścigu pozwów”: kto pierwszy złoży pozew, ten wybiera dogodniejszą jurysdykcję.⁶

Ile kosztuje rozwód w Polsce dla Ukraińców

Rozwód w Polsce to procedura kosztowna w porównaniu z Ukrainą. Poniżej przedstawiono szczegółową analizę kosztów i możliwości oszczędności.

Podstawowe koszty: sąd, adwokat, tłumaczenia

Rodzaj kosztu	Kwota (PLN)	Czy obowiązkowy	Uwagi
Opłata sądowa	600	Tak	Zwrot 300 PLN w przypadku rozwodu bez orzekania o winie za zgodą stron. ¹⁴
Wynagrodzenie adwokata	3 000 – 10 000+	Nie (zalecane)	Zależy od stopnia skomplikowania (z orzekaniem o winie/bez) i regionu. W Warszawie drożej.
Opłata skarbowa od pełnomocnictwa	17	Przy udziale prawnika	Za każdego pełnomocnika.
Transkrypcja aktu małżeństwa	50	Zazwyczaj Tak	Opłata w USC.
Tłumaczenie przysięgłe dokumentów	50 – 100 / str.	Tak	Za stronę (1125 znaków). Cały pakiet może kosztować 500+ PLN. ¹²
Mediacja	150 – 450	Opcjonalnie	Jeśli została zarządzona przez sąd.
Opinia OZSS	500 – 1 000	Warunkowo	Tylko w przypadku sporów o dzieci. ¹⁴
Apelacja	600	Opcjonalnie	W przypadku odwołania od wyroku.
Szacunkowy zakres	1 200 – 15 000+		Od „zrób to sam” do skomplikowanego procesu

Czy można uzyskać bezpłatną pomoc prawną

Obywatele Ukrainy ze statusem PESEL UKR mają dostęp do systemu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej (NPP) na podstawie przepisów Specustawy (Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy).

Co obejmuje: Wstępną konsultację, pomoc w sporządzeniu pozwu, wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych.¹⁷
Ograniczenia: Prawnik z darmowej pomocy nie będzie reprezentował interesów w sądzie, chyba że sąd osobno ustanowi adwokata „z urzędu” (ex officio) na wniosek strony ze względu na trudną sytuację materialną.
Zwolnienie z kosztów: Osoby o niskich dochodach mogą złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, dołączając oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Uchodźcy często otrzymują pełne lub częściowe zwolnienie.

Uznanie rozwodu po zakończeniu sprawy sądowej

Rozwód uzyskany w Polsce musi zostać zalegalizowany na Ukrainie i odwrotnie.

Uznanie wyroku polskiego sądu o rozwodzie na Ukrainie

Zgodnie z Umową z 1993 roku, polskie orzeczenia są uznawane na Ukrainie bez konieczności przeprowadzania skomplikowanej procedury exequatur (uznania przez sąd), ale wymagają rejestracji w organach stanu cywilnego (RACS/DRACS).

Algorytm:
1. Uzyskać w polskim sądzie wyrok z klauzulą prawomocności.
2. Sporządzić tłumaczenie przysięgłe wyroku na język ukraiński.
3. Zwrócić się do RACS w miejscu rejestracji na Ukrainie (lub do konsulatu, jeśli świadczy takie usługi, co zdarza się rzadko) w celu wprowadzenia zmian w akcie stanu cywilnego.¹⁹

Ważne: Konsul Ukrainy w Polsce nie udziela rozwodów. Może jedynie przyjąć wniosek o transkrypcję lub rejestrację faktu już dokonanego, ale sam proces rozwodowy w konsulacie jest niemożliwy.¹⁹

Uznanie ukraińskiego rozwodu w Polsce

Tutaj sytuacja zależy od daty i formy rozwodu.

Orzeczenia sądowe (po 1 lipca 2009 r.): Są uznawane automatycznie z mocy prawa (de plano). Nie trzeba iść do polskiego sądu po uznanie. Należy jedynie złożyć dokumenty w USC w celu aktualizacji statusu.²¹
Rozwody administracyjne (RACS): Prawo polskie sceptycznie podchodzi do rozwodów pozasądowych. Jednakże, jeśli ukraiński RACS wydał świadectwo rozwodu, polskie USC zazwyczaj przyjmują je do rejestracji, opierając się na tym, że jest to oficjalny dokument kraju pochodzenia.³
Certyfikaty Bruksela II bis: Dla małżeństw rozwiązanych w krajach UE stosuje się specjalne certyfikaty (Formularz 39). W przypadku Ukrainy nie mają one zastosowania, ponieważ Ukraina nie jest członkiem UE.

Dzieci przy rozwodzie w Polsce

Kwestie opieki (władza rodzicielska), kontaktów i alimentów są rozpatrywane jednocześnie z rozwodem.

Alimenty na dziecko przy rozwodzie

Polskie sądy obliczają alimenty w oparciu o usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz możliwości zarobkowe i majątkowe rodzica.

Specyfika: Sąd ocenia nie tylko to, ile rodzic zarabia (oficjalnie), ale także to, ile mógłby zarabiać, biorąc pod uwagę jego wykształcenie i umiejętności. Jest to ważne w przypadkach, gdy ojciec pracuje „na czarno” lub ukrywa dochody.
Program 800+: Pobieranie polskich świadczeń socjalnych (800+) nie zwalnia rodzica z obowiązku płacenia alimentów.

Wyjazd dziecka za granicę po rozwodzie

Po rozwodzie rodzic, z którym dziecko zostało, nie może samowolnie wywieźć go na stały pobyt do innego kraju bez zgody drugiego rodzica lub zezwolenia sądu. Naruszenie tej zasady podlega pod Konwencję Haską dotyczącą uprowadzenia dziecka.