Specjalna ustawa dla Ukraińców w Polsce w 2024 r.: azyl przedłużony, ale nie dla wszystkich

Pojawiły się informacje dotyczące dalszego rozwoju sytuacji ukraińskich uchodźców w Polsce. Specjalna ustawa została przedłużona, ale dziś nie dotyczy wszystkich uchodźców z Ukrainy. Przyjrzyjmy się bliżej, komu przedłużono ochronę czasową w Polsce i co stanie się z pozostałymi.

Przedłużenie obowiązywania specustawy zatwierdzone: komu przyznano ochronę czasową w Polsce?

W dniu 19 września 2024 r. Komisja Europejska podjęła decyzję o przedłużeniu ochrony tymczasowej dla osób uciekających przed agresją Rosji na Ukrainie z 4 marca 2024 r. do 4 marca 2025 r. Niektóre kraje przyjęły już stosowne dokumenty potwierdzające tę decyzję na poziomie krajowym. W Polsce jednak sytuacja wciąż nie jest do końca jasna. Dla przykładu, kilka miesięcy temu duży oddźwięk w międzynarodowych mediach wywołał wywiad rzecznika polskiego rządu Piotra Muellera dla Polsat News, w którym polityk wyraził opinię, że świadczenia przyznane ukraińskim uchodźcom na mocy specustawy nie zostaną przedłużone:

Nic nie jest dane na zawsze, tylko na okres trwającego konfliktu zbrojnego i z początkiem przyszłego roku te przepisy po prostu wygasną. Obecnie nie ma decyzji o przedłużeniu tego, co jest w prawie.

Niemniej jednak w dniu 18 stycznia 2024 r. na oficjalnej stronie Urzędu do Spraw Cudzoziemców opublikowano komunikat o przyjęciu dokumentu Przedłużenie obowiązywania zaświadczeń o objęciu ochroną czasową do dnia 4 marca 2025 r. Należy jednak pamiętać, że dokument odnosi się do przedłużenia zezwoleń na pobyt czasowy lub zaświadczeń o objęciu ochroną czasową do 4 marca 2025 roku. Zgodnie z wyjaśnieniami Ambasady Ukrainy w Polsce, zaświadczenia o objęciu ochroną czasową w momencie wybuchu wojny były wydawane obywatelom państw trzecich, którzy w momencie pełnej inwazji rosyjskiej legalnie przebywali na Ukrainie i którzy przybyli do Polski w celu ucieczki przed działaniami wojennymi. Dzięki decyzji, obywatele ci, posiadający takie zaświadczenia z terminem ważności do 4 marca 2023 r., 4 września 2023 r. lub 4 marca 2024 r., nie muszą uzyskiwać nowego zaświadczenia – zostanie ono automatycznie przedłużone do 4 marca 2025 r.
Innymi słowy, decyzja nie dotyczy tych obywateli Ukrainy, którzy przebywają w Polsce na podstawie PESEL UKR i nie oznacza przedłużenia ochrony czasowej dla tej kategorii obywateli Ukrainy.

Czy i kiedy ustawa specjalna dla Ukraińców z PESEL UKR zostanie przedłużona?

Według informacji Dziennika Gazety Prawnej, rząd prowadzi obecnie intensywne prace nad nowelizacją specustawy, która ma wydłużyć okres pobytu ukraińskich uchodźców do 4 marca 2025 roku. W najbliższych tygodniach projekt nowelizacji specustawy powinien trafić do Sejmu. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) deklaruje, że przepisy UE zobowiązujące Polskę do przedłużenia ochrony czasowej będą przestrzegane, a polskie ustawodawstwo zostanie dostosowane do prawa UE w najbliższej przyszłości. Do tej pory nie podpisano żadnych nowych oficjalnych dokumentów dotyczących warunków pobytu ukraińskich uchodźców w Polsce. Oznacza to, że Ukraińcy przebywają obecnie w kraju na podstawie warunków opisanych w specjalnej ustawie, którą można znaleźć poniżej.

Jakie warunki oferuje obecnie specustawa obywatelom Ukrainy objętym ochroną czasową?

Od dzisiaj legalny pobyt Ukraińców w Polsce został przedłużony do 4 marca 2024 roku. Odpowiednie zmiany zostały podpisane przez Prezydenta RP w dniu 29 maja 2023 r. Pełny tekst znajduje się na stronie internetowej Andrzeja Dudy (par. 7 ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie nazw uczelni państwowych podległych Ministra Spraw Wewnętrznych, o zmianie ustawy o Policji, ustawy o służbie granicznej, ustawy o Państwowej Straży Pożarnej oraz niektórych innych ustaw).

W związku ze zmianami rozszerzono również:

• Okresy ważności wiz krajowych.
• Daty ważności bitych kart.
• Okresy ważności polskich dokumentów tożsamości.
• Okresy ważności dokumentów pobytu tolerowanego.

W drugiej połowie kwietnia na rządowej stronie internetowej Rzeczypospolitej Polskiej pojawiła się informacja, że 12 kwietnia Sejm przegłosował nowelizację Specjalnej ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, którzy wyjechali do Polski w związku z wojną. W art. 12 dokumentu Sejm przyjął następujące poprawki:

• jeżeli obywatel Ukrainy, który przybył legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r., zadeklaruje zamiar pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jego pobyt na tym terytorium będzie uważany za legalny do dnia 4 marca 2024;
• pobyt dziecka urodzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez matkę należącą do powyższej kategorii jest legalny przez okres dotyczący matki;
• jeżeli mówimy o obywatelu Ukrainy, który posiada Kartę Polaka i legalnie przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po 24 lutego 2022 r. i deklaruje zamiar pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, to jego pobyt uznaje się za legalny do 4 marca 2024 r., to samo dotyczy członków jego najbliższej rodziny.

Kto może legalnie przebywać w Polsce dłużej?

Zgodnie z nowelizacją osoby niepełnoletnie, które przybyły po 24 lutego 2022 r., a także opiekunowie małoletnich, mogą legalnie przebywać w Polsce nieco dłużej pod pewnymi warunkami, a mianowicie do 31 sierpnia 2024 r.:

• jeśli są to dzieci, które są w przedszkolu na dzień 4 marca 2024 r. oraz;
• jeżeli dzieci otrzymują obowiązek szkolny lub inny – w szkołach polskich lub ukraińskich, w tym zdalnie;
• jeżeli dana osoba rozpoczęła naukę w gimnazjum, liceum lub szkole dla dorosłych nie później niż w roku akademickim 2022/2023 (branżowej szkole II stopnia, szkole policealnej lub szkole dla dorosłych).

Zobacz podobne:
Karta Pobytu dla Ukraińców w 2025 roku

Ponadto do 30 września 2024 r. studenci, którzy przystąpią do egzaminu maturalnego, mogą pozostać w Polsce.

Pełny tekst zmian w ustawie specjalnej można przeczytać tutaj. Ustawa wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu ogłoszenia, z wyjątkiem określonych w niej przepisów, które wchodzą w życie w innym terminie.

Czego dotyczą zmiany w ustawie specjalnej?

W pierwotnym kształcie ustawa ta została przyjęta 12 marca i reguluje sytuację uchodźców w Polsce od początku wojny, w tym legalność ich pobytu, prawo do nauki i pracy, dostęp do opieki zdrowotnej. Wcześniej w specustawie były już zmiany regulujące np. warunki dla osób prowadzących działalność gospodarczą w Polsce. Innowacje wprowadzone w styczniu 2023 r, dotyczą ogólnych warunków pobytu ukraińskich uchodźców w Polsce oraz ustanowienia nowych obowiązków dla migrantów przymusowych. Jak zauważono w projekcie zmian do ustawy:

Dotychczasowe funkcjonowanie ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium kraju […] przyniosło doświadczenia wskazujące na potrzebę kolejnej nowelizacji, polegającej na doprecyzowaniu niektórych jej przepisów, zmianie niektórych podjętych decyzji, a także uzupełnieniu o nowe normy.

Zasadnicza część projektu zmian obecnych przepisów ustawy specjalnej dotyczy przede wszystkim takich kwestii jak:

• legalizacja Ukraińców w Polsce, warunki pobytu i przekraczania granicy przez Ukraińców;
• uregulowanie procedury udzielania pomocy uchodźcom w miejscach zbiorowego zamieszkania;
• rozbudowa i dywersyfikacja systemu świadczeń dla Ukraińców.

Zapraszamy do dołączenia do naszego kanału Telegram, naszej strony na Facebook а oraz naszej strony na Instagram, aby być na bieżąco z najnowszymi wiadomościami i wydarzeniami.

Dokument pobytowy dla Ukraińców, którzy przybyli po i przed 24 lutego 2022 roku

Dzięki styczniowemu projektowi ustawy o zmianie ustawy specjalnej, ustawа przewiduje, że Ukraińcy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach ochrony czasowej nie muszą ubiegać się o kartę pobytu w celu przedłużenia legalnego pobytu w kraju. Nawet jeśli ich pobyt w Polsce przekroczył już dziewięć miesięcy. Obecna odmowa od tej procedury jest argumentowana przez MSWiA tym, że może ona doprowadzić do zapaści organizacyjnej w odpowiednich instytucjach państwowych. W dodatku dziś nie ma obiektywnej potrzeby. Przecież zgodnie z ustawą specjalną ukraińscy uchodźcy z wojny mają prawo do przebywania w Polsce przez 18 miesięcy od 24 lutego 2022 roku (do 24 sierpnia 2023 roku) na całkiem legalnych podstawach.

Zobacz też: Powrót do Ukrainy – co musisz wiedzieć i co zrobić przed wyjazdem z Polski?

Dlatego w zaktualizowanej wersji ustawy wyłączono zapis przyznający uchodźcom z Ukrainy prawo do uzyskania regularnego zezwolenia na pobyt czasowy po dziewięciu miesiącach pobytu w Polsce (pierwotna wersja specustawy przewidywała taką możliwość).

Jeśli chodzi o obywateli Ukrainy, którzy przekroczyli granicę ukraińsko-polską przed 24 lutego 2022 r., to zmiany w ustawie przewidują również przedłużenie im zezwolenia na legalny pobyt w Polsce. O ile poprzednia wersja ustawy specjalnej pozwalała takim osobom na legalny pobyt w kraju do końca 2022 roku, o tyle nowelizacja wydłuża ten okres do 24 sierpnia 2023 roku.

Obowiązek odbierania PESEL przez Ukraińców

Zaktualizowana ustawa specjalna nakłada na uchodźców z Ukrainy, którzy przyjeżdżają do Polski i planują tu przebywać w statusie tymczasowej ochrony europejskiej, obowiązek uzyskania numeru PESEL. Migranci mają na to 30 dni (wcześniej okres na rejestrację w systemie PESEL wynosił 90 dni od wjazdu do Polski). Dotyczy to zarówno tych Ukraińców, którzy dopiero wjadą do Polski, jak i tych, którzy już od jakiegoś czasu przebywają na terytorium Polski. W przypadku tej ostatniej kategorii odliczanie trzydziestu dni rozpocznie się od momentu wejścia w życie zmian w ustawie. Dotychczas uzyskanie PESEL-u otwierało Ukraińcom drogę do wielu możliwości w Polsce, ale nie było obowiązkowe. Ponadto jedna z nowości w ustawie wprowadza uproszczenia dla obywateli Ukrainy, którzy z jakichś powodów utracili możliwość dostępu do Profilu Zaufanego.

Uznanie elektronicznego zezwolenia na pobyt Ukraińców w Polsce Diia.pl

Kolejną ważną zmianą w ustawie specjalnej jest oficjalne usankcjonowanie dokumentu elektronicznego dostępnego w aplikacji Diia.pl jako zezwolenia na pobyt dla obywateli Ukrainy. Legalizacja tego dokumentu elektronicznego powinna zamknąć wszelkie pytania i wyeliminować wszelkie problemy związane z przekraczaniem granicy przez Ukraińców.

Przecież nowelizacja specustawy zapisze na poziomie legislacyjnym fakt, że zainstalowany moduł Diia.pl wraz z dokumentem podróży będzie uprawniał obywatela Ukrainy do wielokrotnego przekraczania granicy na krótki okres czasu − np. z powodów rodzinnych, w celu uzyskania dokumentów lub rozwiązania kwestii zawodowych – bez konieczności uzyskania wizy.

Ponadto Polska oficjalnie poinformowała kraje UE i Schengen, że Diia.pl jest wystarczającym dokumentem potwierdzającym legalny pobyt ukraińskich migrantów wojskowych w Polsce. Dlatego ten elektroniczny dokument pozwala obywatelom Ukrainy na swobodne podróżowanie do krajów UE, a nawet poza nią.

Wzmocnienie kontroli nad ukraińskimi uchodźcami, którzy są beneficjentami świadczeń socjalnych

Kolejną nowością w specustawie jest wprowadzenie przepisu o wstrzymaniu wszelkich wypłat finansowych dla ukraińskich uchodźców, którzy przekroczą polską granicę i opuszczą Polskę. Jeśli uchodźca wróci do Polski w ciągu 30 dni, świadczenia socjalne są wznawiane (mechanizm tego procesu nie został jeszcze szczegółowo wyjaśniony). Jeśli uchodźca przebywa poza Polską dłużej niż 30 dni, traci specjalny status i wszystkie związane z nim przywileje, w tym prawo do pomocy i świadczeń socjalnych. Specjalny status może być jednak przywrócony, jeśli osoba ta będzie zmuszona do ponownego szukania schronienia przed wojną i trafi do Polski. W celu realizacji wzmocnienia kontroli nad obywatelami Ukrainy − odbiorcami świadczeń społecznych, którzy opuszczają Polskę, nowelizacja ustawy wprowadziła podstawy prawne do otrzymywania przez organ ubezpieczeń społecznych od Straży Granicznej informacji z rejestru przekroczeń granicy przez Ukraińców.

Zmiany w organizacji pomocy w miejscach zbiorowego pobytu uchodźców

Zgodnie z nowelizacją ustawy specjalnej, zmienią się także warunki udzielania pomocy Ukraińcom mieszkającym w budynkach zbiorowego zamieszkania. Nowela przewiduje, że obywatele Ukrainy, którzy przyjechali do Polski uciekając przed wojną i osiedlili się w ośrodkach masowego zakwaterowania, będą mogli przebywać tam bezpłatnie przez 120 dni. Mówiąc dokładniej, od 1 marca 2023 r. uchodźcy, którzy będą przebywać w Polsce dłużej niż 120 dni, będą musieli zrekompensować 50% kosztów pomocy, jaką otrzymują w miejscach zbiorowego zakwaterowania (ale nie więcej niż 40 zł dziennie). A od 1 maja 2023 roku obywatele Ukrainy, którzy będą przebywać w Polsce jako uchodźcy dłużej niż 180 dni, będą zobowiązani do pokrycia 75% kosztów związanych z ich utrzymaniem w ośrodkach masowego zakwaterowania (jednak nie więcej niż 60 zł dziennie). Warto dodać, że senatorowie chcieli przesunąć wprowadzenie nowych przepisów odpowiednio na 1 kwietnia i 1 czerwca, ale Sejm odrzucił odpowiednią poprawkę Senatu.

Niemniej jednak zwolnione z obowiązku zapłaty za zakwaterowanie nawet po upływie 120 dni najbardziej wrażliwe kategorie obywateli Ukrainy:

• osoby niepełnosprawne i ich opiekunowie
• osoby w wieku emerytalnym
• nieletni;
• kobiety w ciąży;
• osoby wychowujące dziecko do 1 roku życia;
• rodzice / opiekunowie trójki lub więcej dzieci.

Osoby, które z jakiegoś powodu znalazły się w trudnej sytuacji życiowej i nie mogą partycypować w kosztach, nie będą zmuszone do płacenia za swoje zakwaterowanie. Każda taka sytuacja będzie rozpatrywana indywidualnie, będzie oceniana przez wojewodę lub podmiot, który bezpośrednio udziela pomocy.

Dodatkowa pomoc dla Ukraińców

Ratyfikowane przez Sejm zmiany w specustawie dotyczą także rozszerzenia i zróżnicowania świadczeń dla uchodźców z Ukrainy. Tym samym, zgodnie z innowacjami:

• Polskie samorządy otrzymają kolejne środki (ponad 2 mld zł), przeznaczone przede wszystkim na realizację zadań edukacyjnych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami z Ukrainy w 2023 r;
• środki zostaną przeznaczone z Funduszu Pomocy dla zachowania materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego Ukrainy;
• firmy i organizacje pomagające Ukrainie będą mogły korzystać z ulg podatkowych przez cały następny rok.

Ponadto zmiany powinny zapewnić podstawy prawne do wykorzystania środków pieniężnych Funduszu na finansowanie zadań Polskiego Czerwonego Krzyża w związku z konfliktem zbrojnym na Ukrainie.